DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE

Kişinin dikkatini istemli olarak bir işleme, özellikle zihinsel uğraş gerektiren ve kişinin ilgi alanının dışında olan konulara yönlendirememesidir. Öğrencilerde sıklıkla ders çalışma, problem çözme gibi çocuk tarafından eğlenceli bulunmayan durumlara konsantre olamama, odaklanmada güçlük çekme olarak görülür. 

 Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar eğlenceli, ilgilerini çeken, renkli ve canlı görüntülerin olduğu televizyon ve bilgisayar oyunları karşısında saatlerce sıkılmadan durabilmektedirler. 

 Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuk yerinde oturamaz, düz duvara tırmanır. Ayrıca DEHB olan çocuklarda sırasını bekleyememe, konuşurken söz kesme, düşünmeden hareket etme şeklinde belirtiler mevcuttur. Oyun ve okul kurallarına uymakta da güçlük çekerler. 

DEHBna sahip çocukların dikkatleri dış uyaranlar tarafından kolayca çelinebildiğinden büyüklerin farketmedikleri ayrıntıları fark edebilirler. Bu nedenle yanlışlıkla fazlaca dikkatli olarak değerlendirilebilirler. Sınav sırasında dikkat etmediklerinden hatalar yapma ve soruları okumadan işaretleme eğilimindedirler.

Dikkat eksikliği tek başına görülebildiği gibi DEHBnun bir parçası olarak da görülebilir. Okul öncesi çağlarda gözden kaçabilmekte ve ancak okul hayatının başlamasıyla birlikte fark edilebilmektedirler. 

DEHB, bireyin akademik başarısı, aile hayatı, sosyal ilişkileri ve benlik saygısı üzerine çeşitli olumsuz etkileri olan ve günümüzde  oldukça sık görülen rahatsızlıktır. Bu rahatsızlığın sıklığı gittikçe arttığından, toplum tarafından da tespit edilmesi zorlaşmaktadır. Zira çoğunlukta aynı belirtiler olmaya başlayınca normal olarak değerlendirilme riski de artmaktadır. Aile, öğretmen ve toplum tarafından zamane çocuklarının şımarıklığı olarak görülmekte, esas neden çoğu zaman  anlaşılamamaktadır..

DEHB olan çocukların sosyal ve akademik alanda yaşadıkları sıkıntılar olduğu gibi, diğer çocuklarla kıyaslandığında olumlu yanlarının da olduğu göze çarpmaktadır. Bu çocuklarda en çok göze çarpan özellikler, daha yaratıcı, enerjik, sıcakkanlı, aktif, cana yakın ve dürüst olmalarıdır. Ancak bu çocuklar, sıklıkla insanlara çabuk güvenebilirler ve kolaylıkla risk alabilirler. Arkadaş çevresi ve kötü niyetli insanlar tarafından bu yönleri kötüye kullanılabilir. Bu nedenle DEHBna sahip çocuklar, çetelere ve uygunsuz gruplara karışma, alkol ve madde kötüye kullanımı ve suç işlemeye yönlendirilme riski altındadırlar. Bu nedenle  DEHB’li çocuklara sahip ailelerin çok dikkatli olmaları gerekmektedir..

DEHBnun bir problem olarak en sık karşımıza çıkması çocuğun okula başladığı zamandır. Şiddetli durumlarda ilkokul öncesi dönemde başvuru olsa da, çocuğun kurallı bir ortama girmesiyle sorunlar belirginleşir.

Bu yakınmaların hepsi bir arada bulunmayabilir, dikkatsizlik veya hareketlilik belirtilerinden biri daha ön planda bulunabilir.

Çocukların bu sebeplerden dolayı öğretmenlerinden bolca uyarı almaları, arkadaşları tarafından dışlanmaları, ders başarısında düşüş yaşama durumunda sınıfın tembel çocuğu durumuna düşmeleri; zamanla çocuğun kendine güvenini azaltmakta ve kendisini de problemli, başarısız ve takdire layık olmayan biri olarak algılamasına sebep olmaktadır. Çocuk bu durumla baş edemeyebilir ve durumu kabullenme eğilimine girer. Bu da zamanla çocuğun daha saldırgan olmasına, motivasyonunun azalmasına ve okuldan soğumasına neden olmaktadır.

Öğretmenin her seferinde ne diyeceği kaygısıyla yaşayan anne babalar, olumsuzlukları en aza indirgemek amacıyla evde çocuğu sürekli uyarmaya başlarlar ve özellikle ders yapma saatleri bir kabusa dönüşür. 

Hiperaktif çocuklar sadece eğitim hayatında değil, sosyal hayatta da sıkıntı yaşatırlar. Anneler hiperaktif çocuklarıyla birlikte gittikleri arkadaş ziyaretlerinde rahat olamazlar. Hem misafir anne hem de ev sahibi açısından sıkıntılar doğmakta ve sosyal ilişkilerin bozulmasına bile sebebiyet vermektedir.

Günümüzde "Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu"nun nörokimyasal temelleri olan bir rahatsızlık olduğu bilinmektedir. Yani çocuk bu davranışları şımarıklığından veya anne babanın evde disiplin vermemesi nedeniyle yapmamaktadır. Bu nedenle öğretmenler çocuğu veya anne babayı suçlar tarzda bir yaklaşım sergilememeye özen göstermeli, aksine tedavi konusunda destekleyici ve motive edici bir tavır göstermelidirler.

Peki dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuğ (DEHB) olan çocuklarda, bu sorunu yaşamayan çocuklarla kıyaslandığında beyin düzeyinde ne gibi farklılıklar vardır?

Bu bozuklukla ilgili bugüne kadar yapılmış çok sayıda çalışma vardır ve sorun çok boyutlu olarak incelenmiştir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda beyin görüntüleme çalışmalarıyla, beynin hacim ve işlevselliğindeki değişiklikler incelenmiş, beyinden salgılanan Noradrenalin, Dopamin, Serotonin gibi nörokimyasal maddelerin düzeyleriyle ilgili çalışmalar yapılmış, ayrıca bu bozukluğa sahip çocuklar nöropsikolojik testlerle değerlendirilmiş, elektrofizyolojik ve genetik çalışmalar yapılmıştır.

Tüm bu çalışmalar sonucunda DEHBde sorunun, beynin ön bölgesinde (prefrontal bölge) yer alan dikkat sistemindeki işlevsel bozukluk olduğu tespit edilmiştir.  

DEHB li bireylerin beyinlerindeki kimyasal salgıların diğer bireylerin beyinlerindeki kimyasal salgılardan farklı olduğu görülmektedir.

Bilim adamlarının  yapmış oldukları çalışmalarda;

• DEHBnun %70’ inin genlerden %30 unun ise kandaki kurşundan kaynaklandığı, 
• DEHB’ li gençlerde nikotin, alkol ve madde bağımlılığı riskinin diğer gençlere göre daha yüksek olduğu,
• DEHB’ li ergen genç kızlarda yeme bozukluğu riskinin yüksek olduğu, (bulimia nevroza ) .
• DEHB’ li çocukları olan ebeveynlerde boşanma riskinin  artmakta olduğu gösterilmiştir.